De sterrenhemel vastleggen is seconden-werk

Nu de warme zomernachten onderwerp van gesprek zijn in Nederland en men zich opmaakt om hier of elders wat vrije tijd te gaan doorbrengen is dit een uitgelezen kans om eens 's nachts te fotograferen! Stel nou dat je, zoals ik, je plek van bestemming kiest mede op basis van de foto-mogelijkheden, kies dan voor een land in de buurt van de evenaar. Daar wordt het echt donker in de zomer, wat voor nachtfotografie optimaal is.  

Duizenden sterren die boven je hoofd twinkelen en dan daar middenin het centrum van de Melkweg en als je op het goede moment kijkt een vallende ster. Voor mij is dit het meest magnifieke beeld wat je kan zien. Jammer is dat we dit in Nederland vrijwel nooit meer zien door de hoeveelheid lichtvervuiling.

Je bent enthousiast en je wil van start; wat heb je nodig? Naast je fototoestel, uiteraard. Na een aantal jaar nachtelijk ploeteren in de kou, het donker, heb ik wel een aantal tips voor je om het nachtelijk fotograferen wat makkelijker te maken. In deze blog ga ik kort door de techniek van de nachtfotografie, uiteraard voorzien van voorbeelden en tot slot een aantal tips en tricks om je nachtfoto's nog beter te maken. 

De techniek

Bij nachtfotografie wil je zoveel mogelijk licht binnenlaten in je fototoestel. Het is immers donker en die sterren geven maar een beetje licht af. Hoe doe je dat? Elke foto is opgebouwd uit 3 elementen die het ervoor zorgen dat een foto eruit ziet, zoals die eruit ziet: Het diafragma, de sluitertijd en de ISO waarde (lichtgevoeligheid). Dit alles staat nog los van de compositie; het andere belangrijke element in de foto.

Sluitertijd

Om zoveel mogelijk licht te vangen moet je een zo lang mogelijke sluitertijd hebben. Dat is logisch. Eigenlijk alle toestellen kunnen tot 30 seconden de sluiter openhouden; sommige modellen kennen een 'B' modus en dan kan je een sluitertijd groter dan 30 seconden instellen. Echter, wil je dat wel? De aarde draait namelijk rond en dat gaat nog best snel. Met een sluitertijd van 30 seconden is de kans aannemelijk dat je sterren lichtstrepen zijn ipv lichtpuntjes. Hoe voorkom je dit? Daar is een simpele regel voor: De 500 regel. 

Stel je gebruikt een standaard lens die een bereik heeft van 18-55 mm op een nikon d3300 of vergelijkbaar. Je zet je lens op 18 mm en je mikt op een mooie compositie. Hoe lang moet je sluitertijd dan zijn? Dat bereken je zo: 500/(bereik in mm *1.5) = aanbevolen sluitertijd oftewel 500/(18*1.5)=18,5 oftewel 18 seconden. De factor in deze vuistregel is afhankelijk van je sensor. Mocht je een full-frame sensor hebben, dat zijn vaak de duurdere fototoestellen als de Pentax K-1, Nikon D800 , Sony A7 of een Canon 6D dan kan je die vermenigvuldiging factor achterwege laten. 

ISO

De lichtgevoeligheid van je sensor kan je instellen door middel van de ISO waarde. Die loopt vaak op van 100 tot 6400 of 12800. Hoever dit gaat is afhankelijk van je fototoestel. Hoe hoger de ISO waarde, hoe gevoeliger de sensor voor licht en hoe meer licht in je foto wordt verwerkt. Echter, hoe hoger de ISO waarde, hoe meer moeite de sensor moet doen om het licht te verwerken en hoe korreliger het beeld wordt. Ik gebruik op mijn K-1 zonder veel probleem een ISO waarde van 6400. Met mijn vorige camera, de K-3 van pentax, zou ik gekozen hebben voor een lagere ISO waarde omdat met die camera de foto's dan korreliger waren geworden dan ik mooi vind. Toch kan je met elk fototoestel nachtfoto's maken. Laat je niet tegenhouden door je ISO waarde. Ik raad daarom aan om een ISO waarde te gebruiken die past bij je fototoestel. Dat kan maar op één manier: uittesten! Of de ervaringen lezen van anderen op internet. Eigenlijk zijn er dus twee manieren. 

Diafragma

Je diafragma bepaalt hoeveel scherp is in je foto. Een diafragma van F11 wordt veel gebruikt in landschapsfoto's omdat dan het gehele landschap scherp is. Terwijl bij een portretfoto vaak een kleiner diafragma wordt gebruikt bijv. F1.4. Dan is alléén het oog scherp en de rest onscherp. Je zou het niet verwachten, maar bij nachtfotografie willen we het liefst een lens met een klein getal. Hoe kleiner het getal hoe meer licht op de sensor komt en dat is juist wat we willen. Maar wat met die onscherpte. Nou de sterren staan zo ver weg dat dit niet uitmaakt. Je moet gewoon scherpstellen op de sterren en dan is alles in je foto scherp. Bij een standaard lens is het laagste vaak F3.5.

Een voorbeeld: In mijn collectie heb ik een 50 mm F1.4 lens, die qua lichtsterkte uitermate geschikt is voor nachtfotografie. Door de 50 mm lens in combinatie met de 500 regel (uitgelegd bij het kopje sluitertijd) moet ik de sluitertijd kort houden, anders krijg ik sterrenstrepen. Andersom bekeken kan dat ook precies zijn wat je wil bereiken natuurlijk. In combinatie met mijn full-frame camera krijg je de formule 500/50 en dat levert mij een sluitertijd van maximaal 10 seconden op. 

De foto nemen

Bij nachtfoto's is het belangrijk dat je fototoestel stil staat. Anders krijg je een bewogen beeld. Vandaar dat ik altijd mijn statief gebruik om het fototoestel stil te houden. De foto's hierboven zijn uit een periode dat ik nog géén statief had. Die zijn genomen van muurtjes op daken of vanaf een paaltje waar het toestel op lag. 

Als wij mensen op een knop drukken beweegt het fototoestel en dat willen we juist voorkomen; we hebben het fototoestel namelijk op een muurtje gelegd om beweging te voorkomen! Gebruik daarom de zelftimer op je fototoestel om in te stellen dat  2 of 10 seconden na het indrukken van de knop pas de foto genomen wordt. Zo voorkom je een bewogen beeld. 

Handige weetjes!

Op mijn foto's zie je die grote band met heldere sterren. Dat is het centrum van ons sterrenstelsel; de Melkweg. Op een goede donkere plek kan je die ook met het blote oog zien. Probeer dus een mooie compositie te vinden met de melkweg in het beeld en tevens een gave boom. Daarmee raak ik aan iets wat in Nederland best lastig is. Een goede donkere plek vinden. De straatlantaarns, auto's en kantoorgebouwen in Nederland verspreiden zoveel licht dat het moeilijk is om uberhaupt de sterren te zien. Gelukkig is dit in het landelijke gebied van Nederland al een stuk minder. Ook in de naburige landen is dit zo. Voor een goede donkere plek moet je in het landelijk gebied zijn. Ik gebruik de 'light pollution map' om te zien hoeveel lichtvervuiling op een plek aanwezig is.  

Als je dan de Melkweg nog niet kan zien is er uiteraard een app beschikbaar! Ik gebruik Google Sky (gratis) en Night Sky 2 (gratis). Een andere app is Photopills, die kost echter een paar euro. Met die apps kan je met behulp van je smartphone zo de Melkweg vinden! Check voordat je gaat sterrenkijken ook nog de astronomische kalender. Juli en Augustus zijn namelijk de maanden waarin enkele meteorieten zwermen voorbij komen: 28 en 29 juli zijn de 'Delta Aquarids te zien en rond 12 en 13 augustus is de Perseïde meteorieten zwerm te zien! Die levert tot wel 90 vallende sterren per uur! Perfect dus om op de foto te zetten.

Tot slot

Ga er deze zomer op uit om die sterrenhemel te fotograferen. Pak je fototoestel en en je beste lens (lichtsterk en zoveel mogelijk groothoek, 24 mm of lager). Bepaal je compositie en zet je fototoestel op de M stand! Vergeet niet je toestel op een statief te zetten en de zelfontspanner te gebruiken. De volgende instellingen zijn en mooi vertrekpunt: F3.5 of lager, ISO 1600 met een sluitertijd van 20 secondes of bereken je sluitertijd met de 500 regel. Klaar is kees!